24 juni - St. Jansdag

JOHANNES DE DOPER Schutspatroon van zangers.

Zingen is wel de meest intense en indringende manier van het uiten van gevoelens. De stem, het instrument dat iedereen bij zich heeft, kan in alle klankkleuren uiting geven aan de meest gevarieerde stemmingen. Van verdriet en blijdschap, van ingetogenheid, dankzegging en lofprijzing.

Wat heeft Johannes de Doper hiermee te maken.

De stem

We kennen van Johannes de Doper de kracht van zijn stem. Hij wordt 'de roepende in de woestijn' genoemd. Met zijn stem heeft hij velen opgeroepen bereid te zijn op de komst van een die groter is dan hij. Zijn stemheeft overredingskracht, daadkracht en vermaning. Maar van de man met de ruwe bolster en blanke pit staat nergens beschreven dat hij ook gezongen heeft. Toch wordt hij de schutspatroon van zangers genoemd.

Wat is hiervan de achtergrond.

Met stomheid geslagen

Dienstdoende in de tempel verscheen aan Zacharias een engel die de geboorte van een zoon aankondigde. Door ongeloof over deze gebeurtenis werd hij met stomheid geslagen tot acht dagen na de geboorte. Pas nadat hij op het feest van de besnijdenis, gevraagd naar de naam van het kind, "Johannes" had opgeschreven werd zijn tong losgemaakt. Daarop zong Zacharias een lofzang.

Paulus Diaconus (of Paulus Warnefridi ca. 720/724-799?), deze benedictijner monnik, theoloog, historicus en dichter is bekend als geschiedschrijver van de Longobarden. Hij bracht een groot deel van zijn leven door in het klooster van Monte Cassino ten zuiden van Rome.

Toen hij op een Stille Zaterdag het Exultet moest zingen kon hij geen geluid uitbrengen door plotselinge heesheid. Volgens de legende schoot hem de geschiedenis van de vader van Johannes de Doper te binnen. Het wonder van Zacharias'genezing. Diaconus hoopte dat de Doper hem ook zijn stem zou willen teruggeven. Daarom schreef hij een hymne ter gelegenheid van het feest van Johannes' geboorte.

In het eerste couplet van de Vesperhymne 'Ut queant laxis' smeekt hij de heilige Johannes om hulp. Of zijn bede werd verhoord vermeldt het verhaal niet.

UT queant laxis UT

REsonare fibris RE
MIra gestorum MI
FAmuli tuorum FA
SOLve polluti SOL
La=Abii reatum, Sancte Ioannes LA SI

Om alle lettergrepen met een medeklinker te laten beginnen veranderde men later UT in DO van DOminus = Heer.

Er zijn verschillende vertalingen van de hymne. Deze komen wel steeds op hetzelfde neer. Enkel ervan zijn: - Opdat de knechten met vrijgemaakte longen de roem van uw daden kunnen doen weerklinken, neem weg de schuld van hun bezoedelde lippen, o heilige Johannes - of: - Dat uw dienaren met ontspannen kelen mogen zingen van de wonderen uwer daden; neem weg de zonde van hun onreine lippen, o heilige Johannes.-

Guido van Arezzo (ca. 995 - 1050).

De middeleeuwse theoreticus en muziekpedagoog en evenals Paulus Diaconys benedictijner monnik, wilde de kerkzangers toonbewustzijn bijbrengen. Hij zag de wenselijkheid in, dat de Grgoriaanse melodieën, die voorheen grotendeels uit het geheugen werden gezongen, ook 'van het blad' moest kunnen worden 'getroffen' . Guido baseerde deze kunst van het toontreffen op een stelsel, dat hij met behulp van de Johannes-hymne vervaardigde. Hij nam de eerste lettergreep van de zes regels van de hymne. Elke lettergreep telkens een toontrap hoger. Dit stelsel wordt solmisatie genoemd en is vocaal gericht. Een uitgebreide uitleg van dit systeem voert hier wat ver. Zelden wordt dit voortreffelijke systeem nog gebruikt omdat alle noten in het absolute systeem betekend moeten worden met de solmisatie aanduiding van het relatieve systeem. Er is bijna geen dirigent die dit tijdrovende werk wil uitvoeren. Toch is het treffen van een toon hiermee het meest zuiver.
De 'solmisatie' -lettergrepen die Guido van Arezzo zijn leerlingen leerde, worden nog steeds gebruikt.

Zangers die hun toonladders oefenen doen dus eigenlijk een schietgebedje: -"Dat uw dienaren met ontspannen kelen mogen zingen van de wonderen van uw daden; neem weg de zonde van hun onreine lippen, o heilige Johannes'. -


Moge de heilige Johannes, als schutspatroon van de zangers, hun bede verhoren.